ΞΕΡΕΤΕ ΓΙΑΤΙ ΛΕΜΕ...ΑΠ ΕΞΩ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΤΩΤΑ; Η ΚΑΘΟΜΑΙ ΣΤ ΑΓΚΑΘΙΑ; Η ΔΕ ΧΑΡΙΖΩ ΚΑΣΤΑΝΑ;Η ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΤΑ ΛΑΧΑΝΑ;;Η ΤΟΥΡΘΕ ΤΑΜΠΛΑΣ;;Η ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ ΨΗΛΟΜΥΤΑ;;;

Απ’ έξω κι ανακατωτά (απ’ την καλή και την ανάποδη)

Τον Σεπτέμβριο του 1155, σ’ ένα μοναστήρι της Κωνσταντινούπολης συνέβησαν τέτοια έκτροπα, που ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου, Εμμανουήλ Κομνηνός, διέταξε να τιμωρηθούν όλοι με τις πιο βαριές ποινές εκείνης της εποχής. Έτσι, πολλοί τυφλώθηκαν, άλλοι εξορίστηκαν και άλλοι ρίχτηκαν στα φοβερά κελιά των φυλακών του Επταπυργίου. Οι τελευταίοι, πέραν του εγκλεισμού τους στην φυλακή, είχαν υποβληθεί και σε μια επιπλέον πρωτότυπη τιμωρία-μαρτύριο: Κάθε μέρα, ήταν υποχρεωμένοι να προσεύχονται και να ψάλλουν, φωναχτά, είκοσι ώρες το εικοσιτετράωρο!

Οι φύλακες δεν τους άφηναν να πάρουν ανάσα και ουαί κι αλίμονο αν οι τιμωρημένοι σταματούσαν τις προσευχές και τους ψαλμούς, έστω και για ένα λεπτό. Οι προσευχές διαβάζονταν μέσα από μεγάλα και χοντρά εκκλησιαστικά βιβλία. Όταν οι προσευχές τελείωναν, αντί οι φυλακισμένοι να αρχίσουν το βιβλίο από την αρχή, ήταν υποχρεωμένοι να τις διαβάσουν απ’ το τέλος προς την αρχή. Δηλαδή ανάποδα.
Απ’ αυτό το περίεργο γεγονός προέκυψαν και οι παροιμιώδεις φράσεις «του τα ‘ψαλα απ’ την καλή και την ανάποδη» και «τα έμαθα απ’ έξω κι ανακατωτά»*, που σημαίνει σήμερα «γνωρίζω κάτι πολύ καλά», γιατί οι τιμωρημένοι έφτασαν στο σημείο από τις πολλές φορές που έλεγαν τις προσευχές, να τις μαθαίνουν από έξω κι ανακατωτά.

* Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, η φράση «τα έμαθα απ’ έξω κι ανακατωτά», προέρχεται από την εκπαιδευτική διδασκαλία στα σχολεία του Βυζαντίου: Οι δάσκαλοι για να διαπιστώσουν αν οι μαθητές γνώριζαν καλά το αλφάβητο απ’ έξω και δεν το «παπαγάλιζαν» απλά, τους έδειχναν τα γράμματα ανακατεμένα και τους ζητούσαν να τα πουν.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Κάθομαι στ` αγκάθια"


Όταν στα 1204 οι Φράγκοι Σταυροφόροι -μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης- ήρθαν να κυριέψουν το Μωριά με το Γοδεφρείδο Βιλλαρδουίνο, πολλούς κόπους και θυσίες, κατόρθωσαν, ύστερα από σαρανταένα χρόνια, να πολιορκήσουν τη Μονεμβασία, που έμενε η τελευταία ακυρίευτη, ακόμη, πολιτεία από το βασίλειο του Μωριά. Οι πολιορκημένοι όμως άντεχαν παλικαρίσια και, παρ` όλες τις προσπάθειες τους, οι Φράγκοι δεν κατόρθωναν να μπουν και να καταλάβουν το κάστρο της. Μερικοί απ` αυτούς τότε -κάπου τριακόσιοι- αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τους συντρόφους τους και να φύγουν, γιατί είχαν βαρεθεί το μάταιο αγώνα τους. Αυτό, όμως, θεωρήθηκε προδοσία κι ένας Φράγκος ανώτερος αξιωματικός -ο Ραούλ Πίζος- τους συνέλαβε όλους και τους τιμώρησε μ` ένα πολύ αυστηρό όσο και παράξενο τρόπο: Τους έγδυσε και τους κάθισε πάνω σε μυτερά αγκάθια. Όταν ο Βιλλαρδουίνος έμαθε την απάνθρωπη τιμωρία των στρατιωτών του, διέταξε τους άλλους αξιωματικούς να τον πιάσουν και να τον τιμωρήσουν με τον ίδιο τρόπο. Οι στρατιώτες που ήθελαν να φύγουν, εκτίμησαν την πράξη αυτή του αρχηγού τους κι έμειναν. Από το γεγονός αυτό, παρέμεινε ως τα χρόνια μας η φράση: «κάθουμε σε αγκάθια» που τη λέμε συνήθως, όταν μας βασανίζει κάτι.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Δεν χαρίζω κάστανα
Στα 1826 ο Ιμπραήμ έστειλε κατασκόπους του στην απόρθητη Μάνη, ντυμένους καστανάδες. Αυτοί για να πληροφορηθούν από τις γυναίκες και τα παιδιά που βρίσκονταν οι άντρες τους, άρχισαν να χαρίζουν τα κάστανα αντί να τα πουλάνε. Υποψιασμένοι οι ντόπιοι τους έπιασαν και τους ανάγκασαν να πουν την αλήθεια. Όταν οι κατάσκοποι ρώτησαν για την τύχη τους, οι Μανιάτες αποκρίθηκαν: "Εμείς δεν χαρίζουμε κάστανα", δηλαδή θα σας τιμωρήσουμε.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Σπουδαία τα λάχανα

Την φράση «σπουδαία τα λάχανα» (εναλλακτικά και «σιγά τα λάχανα»), τη χρησιμοποιούμε σήμερα ειρωνικά, όταν θέλουμε να δηλώσουμε την δυσανάλογη αξία που προσδίδεται σε κάτι, σε σχέση με την πραγματική του αξία. Χρησιμοποιείται δηλαδή απαξιωτικά.

Προήλθε από το εξής περιστατικό:
Σε κάποιο χωριό, πριν από το 1821, πέρασε ο απεσταλμένος τού Μπέη, για να εισπράξει τη «δεκάτη». Η δεκάτη ήταν κι αυτή μία από τις πολλές φορολογίες τών χρόνων εκείνων. Όλοι όμως οι χωρικοί τού απάντησαν πως δεν είχαν να πληρώσουν τον φόρο, γιατί τα λάχανά τους (λάχανα ήταν η παραγωγή τους) έμεναν απούλητα. Τότε ο φοροεισπράκτορας τούς είπε πως θα έστελνε ζώα και ανθρώπους, για να φορτώσει τα λάχανα και έτσι να «πατσίζανε» με το χρέος τους. Έτσι και έγινε.

Από τότε, έμεινε να λένε οι χωρικοί (προφανώς ειρωνικά): «Σπουδαία τα λάχανα», όταν επρόκειτο να «πατσίσουν» τούς οφειλόμενους φόρους, με λάχανα.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Του ήρθε ταμπλάς
Οι γιατροί θα το έλεγαν απλώς... καρδιακή προσβολή! Η λέξη ταμπλάς
προέρχεται, κατά πάσα πιθανότητα, από την τουρκική λέξη damla
που σημαίνει συγκοπή. Ο νταμλάς έγινε νταμπλάς και, τελικά, ταμπλάς.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Αυτή είναι ψηλομύτα
Σε κάθε εποχή, οι άνθρωποι είχαν διαφορετική αντίληψη για τη γυναικεία ομορφιά. Οι αρχαίοι Έλληνες ήθελαν τη γυναίκα ψηλή, εύρωστη, με δυνατούς ώμους και μικρό στήθος. Αντίθετα οι Βυζαντινοί την προτιμούσαν αδύνατη, χλωμή με μεγάλα μελαγχολικά μάτια και λεπτά χείλη. Ωστόσο, όταν οι Φράγκοι κατάλαβαν την Ελλάδα, επειδή οπωσδήποτε, έμειναν πολλά χρόνια στον τόπο μας, αναγκάστηκαν να φέρουν τις γυναίκες τους εδώ, γιατί οι πατρίκιες δεν τους συγκινούσαν με την καχεκτική εμφάνισή τους. Οι Φράγκισσες, όπως και οι αρχαίες Ελληνίδες, ήταν ψηλές, ξανθιές, εύρωστες και μπορούσαν να σταθούν δίπλα στους εύσωμους άντρες τους, με τις βαριές πολεμικές πανοπλίες τους.

Όπως ήταν επόμενο, οι γυναίκες αυτές έκαναν εντύπωση στις δικές μας και με τον καιρό άρχισαν να τις μιμούνται. Φυσικά, σε όλα τα κατάφερναν, εκτός από το πρόσωπό τους που ήταν στρογγυλό, ροδοκόκκινο και με τη μύτη ελαφρά προς τα πάνω. Έτσι, όταν καμιά Ελληνίδα είχε τη μύτη ελαφρά ανασηκωμένη λίγο ψηλά – όπως δηλαδή οι Φράγκισσες - οι φιλενάδες της έλεγαν ότι «αυτή είναι ψηλομύτα», ο τύπος της εποχής, όπως θα λέγαμε εμείς.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ας πάει και το παλιάμπελο

Βρισκόμαστε στο έτος 1840-41 στο θέατρο Μπούκουρα. Ήταν, μετά από τον Καραγκιόζη, το πρώτο θέατρο που χτίστηκε στην Αθήνα την εποχή του βασιλιά Όθωνα. Σήμερα στη θέση του θεάτρου βρίσκεται η Βιοτεχνική Σχολή Αθηνών. Πίσω, δηλαδή, από το Δημαρχείο. Την εποχή, λοιπόν, εκείνη, όπως αναφέρει και ο Γιάννης Βλαχογιάννης στην ιστορική του ανθολογία, είχε λίγες μέρες που εμφανιζόταν μία περίφημη Ιταλίδα «αοιδός» η Ρίτα Μπάσσο, η οποία, κυριολεκτικά, ξετρέλαινε τους Αθηναίους κι έγινε αιτία πολλών επεισοδίων και στα ανώτατα τότε στρώματα της κοινωνίας ακόμη. Κατά την ώρα, λοιπόν, μιας παράστασης ακούστηκε από ένα θεατή η φράση, «Για σένα, κυρά μου... ας πάει και το παλιάμπελο».

Ήταν μια αναφώνηση ενός απλοϊκού κτηματία της Αττικής, που από τις τελευταίες σειρές εκδήλωνε τον ενθουσιασμό του, θυσιάζοντας για χάρη της ωραίας ξένης πριμαντόνας ένα όχι και τόσο... νόμιμο αμπέλι της περιουσίας του, παράλληλα με τις ευγενικές προσφορές των αριστοκρατών θεατών της πρώτης σειράς, που ήταν λουλούδια στην παράσταση και κοσμήματα πανάκριβα μετά από αυτήν. Η φράση όμως, «Ας πάει το παλιάμπελο», αφού έκανε τότε, το γύρο της μικρής Αθήνας, αποθανατίστηκε ως τα σήμερα